به گزارش روابط عمومی مرکز رسیدگی به امور مساجد خراسان جنوبی، 31مرداد هر سال که سالروز به آتش کشیدن مسجدالاقصی توسط صهیونیست‌ها است با نام روز جهانی مسجد شناخته می‌شود. 

در این راستا و در آستانه این روز، طی گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محقی، امام جماعت و مدیر مسجد امام علی# خیابان پیروزی بیرجند، به مرور و ارزیابی نقش و جایگاه مساجد در ایجاد تمدن نوین اسلامی پرداخته‌ایم که در ادامه آمده است:

در آیات و روایات تأکید فراوانی به حوزه مسجد شده و کرامت مسجد را باید حفظ کرد؛ یعنی شالوده‌ای که وجود مقدس پیغمبر در خصوص مسجد پیاده‌سازی کردند را باید پیاده کنیم.

ویژگی‌های مسجد تراز در صدر اسلام

هنگامی که مسجد در صدر اسلام بنا شد، علاوه‌ بر ویژگی عبادی بودن آن، چند ویژگی دیگر نیز توس پیامبر مکرم اسلام@ در آن قرار داده شد؛ 1. مسجد، ستاد مشترک نیروهای نظامی پیغمبر@ بود و جلسات مشورتی در آن برگزار می‌شد؛ 2. مسجد النبی در صدر اسلام محل قضاوت بود که مردم برای قضاوت و اختلافات شخصی و خانوادگی و اجتماعی به مسجد رجوع می‌کردند؛ 3. گفتمان سازی حول محور قرآن و بالاخص تعالیم نبوی در مسجد صورت گرفت و آموزش‌های پیغمبر@ در مسجد اتفاق می‌افتاد؛ 4. مسجدالنبی تجملاتی نبود و سادگی در آن حفظ شده بود.

مستشرقانی که در خصوص مسجدالنبی و نقش پیغمبر@ کتاب نوشته‌اند، همه‌ اذعان دارند که این مسجد در عین‌ سادگی محل تصمیمات کلان جهان اسلام بود! یعنی این مسجد از این حیث، توان و ظرفیت را داشت که به‌سمت تمدن‌سازی برود. جنس دعوت پیغمبر هم دعوت در ساحت اندیشه بود و پیغمبر@ مسجد را محلی قرار داد که علاوه‌ بر حوزه عبادات، دعا و نماز، محلی برای پرورش اندیشه باشد. در قرون گذشته و در ادیان گذشته کمتر محل‌هایی برای عبادات در نظر گرفته شده که ساحت اندیشه در آن رعایت شود! امروز در کلیسا ساحت اندیشه نمی‌بینید. اما مسجد ساحت اندیشه است. علی‌رغم تمام اختلافاتی که در دل مساجد وجود دارد، ساحت اندیشه و اختلاط اندیشه نیز وجود دارد.

رویکرد مسجد در حوزه تمدن‌سازی

اولین کاری که پیغمبر@ و مسلمانان می‌کردند بعد از فتح هر کشور و شهری (چه نظامی چه فرهنگی) ابتدائاً مسجدی را بنا می‌کردند. مثلاً در اندونزی و مالزی، لشکرکشی نکردیم که بگوییم ما آنجا جا را فتح کردیم! تجار مسلمان که رفتند قبل‌ از این‌که برای خود خانه بسازند، زمین خریدند برای ساخت مسجد! یعنی مسجد را عقبه فرهنگی و تمدنی خودشان می‌دانستند.

پیغمبر@ به‌‌دنبال شکل‌گیری گفت‌وگوی اجتماعی بود. اگر جنس حرکت پیامبر@ خارج از گفت‌وگوی اجتماعی می‌بود ایشان نامه نمی‌نوشتند. وقتی به خسروپرویز، به قیصر روم، به  نجاشی و... نامه می‌نویسند یعنی به‌ دنبال شکل‌گیری گفت‌وگوی اجتماعی هستند که عملاً این مدل شکل‌گیری گفت‌وگوی اجتماعی بعد از پیغمبر@، در خلفا کم‌رنگ می‌شود.

پیغمبر@ قائل بودند که باید حول محور عبادات یا حول محور مسائل کلان اجتماعی، مسائل کلان فردی و مدیریتی گفت‌وگو شود. این جنس حرکت پیغمبر@ که از گفت‌وگوی اجتماعی نشئت می‌گیرد، دلیلش آن است که پایگاه شکل‌گیری گفت‌وگوی اجتماعی را مسجد می‌دانند.

کارکرد مسجد و کلیسا در ادوار مختلف تاریخ

یک مسجد این ظرفیت را دارد، این تراز را دارد که بتواند ایفاگر نقش مثبتی در ارائه‌ گفتمان مهدوی و محمدی بشود. چرا؟ چون اگر پیغمبر@ غیر از این فکر می‌کرد، تا امروز و این لحظه از مسجد اثری نمی‌ماند! همان‌طور که کلیسای امروز با کلیسای 100 سال قبل متفاوت است. اما مسجد امروز با مسجد 100 سال قبل و 1200 سال قبل تفاوتی نکرده است؛ نه از حیث معماری، نه از حیث کاربرد اجتماعی و نه از حیث کاربرد سیاسی.

در ادوار مختلف تاریخی، مسجد کارکرد خودش را از دست نداده است. اما کنیسه و کلیسا از دست داده‌اند؛ مثل کنیسه ارتدکس روسیه که امروزه قرابت فکری با اسلام شیعی دارد. نه از باب اینکه ما را می‌پذیرد، مثلاً توی برخی از مسائل، نگاه ویژه‌تری به اسلام بالأخص مذهب تشیع دارد و نوع قرائتی که از مسجد درآمده را قبول دارد. امروز کلیسای ارتدوکس با تمام مظاهر، شوکت و قدرتی که دارد اما در حوزه اجتماعی کمترین نقش‌آفرینی را دارد؛ در انقلاب بولشویک‌ها یکی از جاهایی که آسیب‌دیده بود، کلیسا بود. کلیسا به حاشیه رانده شد. امروز هم کلیسا در حاشیه است. خیلی از متفکرین روسی و زعمای مسیحیان ارتدوکیس می‌خواهند کلیسا به جای قبلی خودش برگردد؛ اما مسجد قبل از انقلاب با مسجد بعد از انقلاب تفاوتی نکرده و سیر صعودی داشته است.

علت اینکه بحث مسجد ضرار خیلی باب شده این است که مساجد را کم‌رونق‌ کنند و متأسفانه در بحث تمدن‌سازی به‌جای اینکه مسجد را محور قرار دهیم، خانه محله، فرهنگ‌سرا و... درست کردیم. هیچ وقت با خانه محله در بٌعد فرهنگی نمی‌توانیم تمدن سازی کنیم! اما مسجد را می‌توانیم. در عراق که جنگ‌زده است، قبل و بعد از صدام بیشترین آسیب را مساجد دیده‌اند! در حال حاضر، مساجد عراق، مساجد ترازی نیستند به‌جز دو یا سه مسجد! (مثل مسجد کوفه، سهله و...) اما علما و زعمای  شیعه در ایران کاری کردند در حوزه مسجد، که مسجد را سنگر قرار دادند. خدا رحمت کند آیت الله تهامی در همین بیرجند مسجد ساختند و آیت الله حائری مسجد جامع علوی را ساختند. این مدل مسجد ساختن یعنی اینکه عالمی بزرگ و مجتهد از نجف اشرف می‌آید و مسجد می‌سازد باعث می‌شود مسجد الگوی پیشرفت جامعه و مسجد تراز باشد.

امروز اندونزی و ترکیه این مسئله را از ایران تقلید می‌کنند. کتابی در خصوص نقش مساجد نوشته شده و نویسنده آن، به دولت اردوغان پیشنهاد داده که اگر می‌خواهید بحث اسلام‌گرایی برای همین مدلی که موجود است و با پیروزی شما در انتخابات همراه بشود، مساجد را باید تقویت کنید. لذا می‌بینید مسجد ایاصوفیه که مدتی موزه بوده، الان دوباره به کارکرد اصلی خودش برگشته است؛ یعنی در آن نماز اقامه می‌شود و توریست‌ها هم می‌روند و نظاره‌گر نماز هستند.

قبل ‌از انقلاب، حضرت آیت‌الله بروجردی^ با حمایت چند نفر دیگر مسجدی را در شهر هامبورگ آلمان به نام مسجد آبی ساختند. (مرکز اسلامی هامبورگ آلمان) آن مسجد که ساخته می‌شود، اول مخالفت می‌شود. آن بزرگواری که پیگیر ساخت و ساز بود، می‌گفت: زمین را می‌خواستیم بگیریم، رایگان به ما نمی‌دادند! مرحوم آقای بروجردی فرمودند شما زمین بخرید من هزینه‌های آن را می‌‎دهم. بهترین مکان را هم بخرید. برای طراحی این کار، بهترین معماران ایرانی و آلمانی را می‌آوریم. امروز مسیحیان آلمانی از تمام اقوام آلمانی برای استراحت، برای خوش‌گذرانی و تفریح به حیاط این مسجد می‌آیند. البته در همین چند هفته اخیر بعد از 46 سال دستور پلمپ آن مسجد صادر شد.

مسجد، نقطه قوت جذب زنان و مردان تازه مسلمان

امروزه غرب هم فهمیده که نقطه قوت جامعه اسلامی، مساجدش است. اما چه مسجدی؟ غرب هیچ وقت نمی‌گوید مسلمانان شراب خور هستند! به همین دلیل شراب خوری مسلمانان هیچ وقت بزرگ جلوه داده نمی‌‎شود. اما خشونت دینی را بزرگنمایی کرده و می‌گویند این‌ها قائل به خشونت دینی هستند. داعش و طالبان را هم در این راستا درست کرده‌اند.

اما به تازه ‌مسلمان‌ها که نگاه می‌کنید می‌بینید نقطه قوت جذب زنان و مردان به اسلام، مسجد است! از آن‌ها پرسیده می‌شود که مگر شما خشونت فیزیکی مسلمان‌ها را ندیدید؟ ذبح کردن‌ها را ندیدید؟ می‌گویند وقتی فضای مسجد را دیدیم، آرامشی که در مسجد بود، بر خلاف کلیسا، در هیچ مکان دیگری نیست! مسجدی که فضای سبز برایش تعبیه شده، فضای عبادی‌اش به شکل زیبایی مزین شده، تزئینات داخلی مسجد، مفروش بودن مسجد، و اینکه هنگام ورود کفش را از پا می‌کنیم همه برای آن‌ها جذاب است.

بعضی از کارگردان‌های نامدار صدا و سیما، خروجی مسجد هستند

امروز اگر در حوزه تمدنی، جمهوری اسلامی بخواهد حرفی داشته باشد، بهترین گزینه‌اش مسجد است. سراغ چیز دیگری نباید برویم! هرچند دولت‌های مختلف آمدند و شعارهای مختلفی در حوزه مسجد دادند ولی به هیچ کدام عمل نکردند! یا حداقل درصد موفقیتشان از 30 درصد عبور نکرده است؛ چون، حوزه فرهنگ را از مسجد گرفتیم؛ یعنی گفتیم تئاتر را باید بیرون از مسجد اجرا کنیم. چون امکان دارد که به برخی مقدسات آسیب بزند! در صورتی که قبل و بعد از انقلاب خیلی از کارگردان‌هایی که امروز داریم و بسیار نامدار هستند، بچه هایی هستند که در مسجد کار کرده‌اند. خدا رحمت کند مرحوم رسول ملاقلی‌پور که از کارگردان های ارزشی ما بود. ابراهیم حاتمی‌کیا، مسعود ده‌نمکی و... همه خروجی دوره تئاتر شبستان مسجد هستند.

همچنین زیبایی سازی معماری را کم کرده‌ایم. الان در شهر بیرجند مسجدی با ساختار معماری نداریم. (جز چند مسجد محدود) اما زیباترین سازه‌ها در دنیا و در جهان اسلام مربوط به مساجد است. حرم مطهر علی بن موسی الرضا# و حرم سیدالشهدا# و... سازه‌های زیبا دارند و فضای آنجا انرژی مثبتی منتقل می‌کند.

مسجد، توریسم سلامت روانی دارد

خانمی از مستشرقین، (شخصی که در حوزه تاریخ مطرح شده به ویژه در حوزه تاریخ اسلام) گفته بود: جاذبه‎ای که مساجد جهان اسلام دارد، علاوه بر بحث گردشگری، بحث توریسم سلامت روانی است. او هر مسجدی را نمی‌گوید! مسجد امام را می‌گوید؛ مسجد گوهرشاد را می‌گوید نه هر مسجدی که همانند خانه مسکونی درست شده است. لذا بُعد تمدنی، تمدن سازی و گسترش مسجد، امروز در فضای فکری جامعه نیست. غرب به ویژه استعمار انگلیس فهمید که بهترین راه برای مهار جامعه شیعه دو چیز است! یک: اکثریت جاهل. دو: اقلیت خائن. اکثریت جاهل و اقلیت خائن دست به دست هم می‌دهند که گرانبهاترین دُرّی که می‌تواند دست جامعه باشد را از او بگیرند. 

 مِلکی که همجوار با مسجد است، بی‌ارزش‌ترین است

بعضی مسجدها بی‌ارزش‌ترین فضای موجود است، چون ساختمان استانداری کنار مسجد بنا نشده! فرمانداری کنار مسجد نیست! ادارات کل کنار مسجد نیست! استانداری باید یک درب به مسجد داشته باشد. چون حاکمیت و منطق اسلام این است. خانه پیغمبر دری داشت به مسجد. اما ما چند بیمارستان کنار مسجد ساخته‌ایم؟ شما فرض کنید روبه‌روی تخت بیمار سازه‌ زیبای مسجد به همراه گنبد و گلدسته باشد بهتر است یا فضایی بتنی و سیمانی؟ مروز اگر بخواهند یک مِلکی را ارزش‌گذاری کنند، مِلکی که روبه‌روی مسجد است ارزش خیلی کمتری دارد نسبت به مِلکی که از مسجد فاصله دارد! این همان تلاقی اکثریت جاهل و اقلیت خائن است، در صورتی که آرزوی مسلمانان صدر اسلام این بود در محله‌های خودشان مسجد داشته باشند.