به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، ماه مبارک رمضان فرصت انس خانوادگی با مسجد از بستر جلسات جزءخوانی قرآن، مناجات خوانی، برگزاری مراسم شب‌های احیاء و... است، انسی که می‌تواند برای آدمی آرامش، نشاط و شادی به ارمغان بیاورد، از این رو، در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین «محمدمهدی عباسی آغوی»، استاد سطوح عالی و خارج حوزه علمیه، عضو هیئت رئیسه انجمن روانشناسی اسلامی و مشاور و روانشناس درباره کارکرد‌های روانشناختی مسجد گفتگو کرده‌ایم که مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می‌شود:

آیا می‌توان از مسجد انتظار کارکرد‌های روانشناسانه را داشت؟ این کارکرد در انس خانوادگی با مسجد چطور خود را نشان می‌دهد؟

در این زمانه‌ای که بسر می‌بریم و مسائل مختلف فرهنگی دستاویز هجمه‌های بسیار بر ما شده است، مسجد از اصلی‌ترین کانون‌های برطرف‌کننده مشکلات و مسائل تربیتی محسوب می‌شود، مسجد در اسلام فقط محل عبادت نیست بلکه به عنوان یک کانون تربیتی و پاسخگوی نیاز‌های مختلف انسان پیش‌بینی شده است، شاهد آنکه درباره مسجد تعالیم و قوانینی داریم که نشان می‌دهد کارکرد مسجد صرفاً عبادی نیست بلکه هم در عرصه مسائل اجتماعی و هم در ابعاد خانوادگی و... کارکرد دارد؛ چنان که در صدر اسلام خانه‌ها به سوی مسجد در داشتند و این سبب انس خانواده و مسجد می‌شد، در روایات تصریح شده که از کارکرد‌های مسجد آرامش بخشی است لذا داشتن توقع کاکرد تربیتی، اخلاق و روانشناختی از مسجد بجا است. چنان که در روایت از پیامبر@ است که فرمودند: کسی که مسجد خانه او شود آرامش روحی و روانی برایش تضمین می‌شود.

علاوه بر این، در دوره‌ای هستیم که به تعبیر مقام معظم رهبری دشمن به ما شبیخون فرهنگی‌ زده و بدون سنگر نمی‌توان مقابل این شبیخون‌ ایستاد؛ سنگر فقط مربوط به جنگ نظامی نیست بلکه در تهاجمات فرهنگی نیز باید در سنگر به دفاع و مقابله پرداخت و بهترین سنگر برای این شبیخون، مسجد است.

به چه نیاز‌های روانشناختی‌ای در مسجد پاسخ داده می‌شود؟ کیفیت این پاسخگویی چیست؟

مسجد می‌تواند به نیاز‌های مختلف ما پاسخ دهد، ما سه دسته نیاز داریم زیستی، روانی و معنوی؛ مسجد به اندازه‌ای ظرفیت دارد که در ابعاد مختلف پاسخگوی این نیاز‌ها باشد. برای مثال کسی که به مسجد رفت و آمد دارد به توصیه قرآن به ظاهر و طهارت خود توجه می‌کند به ویژه آنکه برای ورود به مسجد احکام و وآدابی وجود دارد و باید حیث پاکی در آن رعایت شود. علاوه بر این، معماری مسجد آرامش بخش و زیباشناسانه است.

باید توجه داشت یک بعد از نیاز‌های روانشناسانه اجتماعی است، ما به تعاملات اجتماعی نیاز داریم و مسجد این نیاز را تأمین می‌کند. در بعد تربیت خانوادگی نیز مسجد در زمینه‌های مختلف محل تعلیم دین و قرآن است اگر مساجد فعال باشند و تربیت محور عمل کنند و حلقه‌های معرفتی تشکیل دهند، تربیت فرزند هم در مساجد انجام می‌شود. در مناطق و محلاتی که بچه‌ها به مسجد رفت و آمد بیشتری دارند مثل خوزستان که مساجد فعال بسیار دارد بچه‌ها پس از رسیدن به سن نوجوانی با آسیب‌های کمتری مواجه‌اند و مسئولیت پذیرتر هستند.

چطور می‌توان فضای انس با مسجد را خانوادگی کرد و این انس چه برکاتی را برای خانواده در پی دارد؟

مسجد نیاز‌های معنوی ما را هم برطرف می‌کند؛ بنابر پژوهش‌های متعدد انجام شده، بین دینداری و بهداشت روانی رابطه معنادار برقرار است و نماز جماعت به رفع اضطراب‌ها و افسردگی‌ها کمک می‌کند و آن‌ها که با مسجد انس دارند از بهداشت روانی بیشتری برخوردار هستند؛ برای فعال کردن این کارکرد اولاً تک‌تک افراد خانواده و محله باید با نهاد مسجد ارتباط بگیرند در روایت است که: کسی که همسایه مسجد است عذری ندارد که در مسجد نماز نخواند.

خانواده‌ها باید به تعامل با مسجد اهمیت بدهند؛ ائمه جماعات زمینه را برای استفاده حداکثری همه اقشار از مسجد فراهم کنند، مسجد خانه خدا روی زمین و متعلق به همه سنین و اقشار است و باید در مسجد به روی همه افراد باز باشد و کارکرد مسجد به نماز محدود نشود؛ باید در کنار کلاس و آموزش، فضای فراغت نیز برای بچه‌ها در مسجد ایجاد شود. مسجد باید برای جذب مشارکت‌های اجتماعی هم برنامه داشته باشد.

آیا مسجد می‌تواند در حوزه رفع مشکلات خانوادگی نیز تأثیر داشته باشد و آن‌ها را حل کند یا کاهش دهد؟

برخی از مشکلات ما فردی است برخی خانوادگی و برخی اجتماعی در رفع همه این بحران‌ها مسجد می‌تواند اثرگذار باشد در روایات است که حتی مراسم عروسی خود را در مسجد بگیرید (با رعایت آداب و شئون) اینکه مسجد چنین کارکردی دارد که می‌توان در آن زندگی مشترک را آغاز کرد یعنی مسجد در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی کارکرد داشته باشد. مسجد می‌تواند واسطه دستگیری از برادران‌ ایمانی و کمک به رفع همّ و غم آن‌ها باشد. برخی از مراجعان من کسانی‌اند که دوستان مسجدی‌شان آن‌ها را به مشاوره ارجاع داده‌اند.

نهاد مسجد می‌تواند محلی برای حل مشکلات خانوادگی باشد. همچنین است در رفع مشکلات و آسیب‌های اجتماعی چنان که در دوران کرونا شاهد این نقش آفرینی مساجد بودیم.

ماه مبارک رمضان برای انس خانواده‌ها با مسجد و فعال کردن کارکرد‌های مسجدی چه ظرفیت‌هایی دارد و چطور می‌توان آن را فعال کرد؟

ماه رمضان که ماه مهمانی خدا است ظرفیت مضاعفی را برای انس با مساجد ایجاد می‌کند چون موانع کمتر و زمینه بیشتر فراهم است اینکه شیاطین در این ماه در بند هستند زمینه هدایت الهی مردم بیشتر فراهم است روزه داری باعث می‌شود اراده مردم برای تقوا و انس با مسجد بیشتر شود، ظرفیت شب‌های قدر باعث می‌شود بسیاری از آن‌ها که از مسجد دورند، به مسجد رفت و آمد داشته باشند علاوه بر این، جلسات جزءخوانی قرآن از ظرفیت‌های جذب اقشار مختلف به مسجد است به شرط آنکه جذاب برگزار شوند. از پیامبر اکرم@ است که فرمودند: گروهی در مسجدی نمی‌نشینند و قرآن را آموزش نمی‌دهند مگر آنکه آرامش بر آن‌ها فرود آمده و رحمت الهی آن‌ها را در بر می‌گیرد.

افطاری‌های ساده مساجد نیز در جذب مردم مؤثر است در خطیبه شعبانیه است که حتی با یک لیوان آب و یک خرما به افطاری دادن همت داشته باشیم که می‌توان از این ظرفیت نیز برای انس خانواده‌ها با مسجد بهره برد.

متأسفانه، فرهنگی وجود دارد که در رمضان به مسجد می‌رویم و پس از آن تا سال بعد با آن خداحافظی می‌کنیم، در حالی که هم ما باید این انس را دائمی کنیم و هم مساجد فرصت استمرار این تعامل را فراهم کنند. 

باید با استفاده از فرصت طلایی ماه مبارک رمضان زره برداریم و برای دوری از آسیب‌ها از مسجد به عنوان سنگر‌های قوی بهره بگیریم و انس خانوادگی با مسجد داشته باشیم پدر و مادر مسجد را برای بچه‌ها با تجربه‌هایی شیرین همراه کنند تا حس مثبت به حضور در مسجد در آن‌ها ایجاد و نهادینه شود.

امید است مسجدمحوری در تربیت احیاء شود در قرآن است آبادگران مساجد مورد رحمت خدای متعال قرار می‌گیرند البته این آبادانی فقط به گنبد و گلدسته نیست بلکه به حضور کیفی در مسجد است.