همدلی در خانواده

انسان موجودی اجتماعی است و وقتی احساس کند کسی حال او را نمی‌فهمد از نوعی احساس تنهایی رنج می‌برد، اما وقتی می‌بیند اطرافیانش از زاویه دید او مسائل را نگریسته و او را درک می‌کنند احساس تنهایی از او گرفته می‌شود و به رضایتی عمیق می‌رسد.

در همدلی لزومی به هم عقیده بودن نیست بلکه کافیست طرف مقابل را درک کنیم و بجای قضاوت خود را جای او بگذاریم. همدلی توانایی درک و اشتراک احساس دیگران با مشاهده وضع حال و هیجان‌های آنهاست. برای همدل شدن با کسی باید بتوانیم خود را جای او بگذاریم و از دریچه چشم او به مساله نگاه کنیم.

نشاط در خانواده، سید حسین موسوی ، ص 98

.............................................................................

گروه قرآن ومعارف_ خبرگزاری شبستان: از آنجا که خانواده مهم­ترین نهاد تأثیر گذار دررشد، تعادل و شکوفایی افراد جامعه می­باشد، توجه به این نهاد و بررسی راهکارهای مدیریت این نهاد می­تواند اولویت اصلی اندیشه­ های بشر باشد. زن به دلیل نقش خاصی که در دستگاه خلقت بر عهده دارد، به سرمایه­های درونی بس گران­بهایی مجهز است که جامعه بشری در رشد خود نیازمند این ارزش­ها است. در شرایطی که دشمنان از طریق جنگ نرم به دنبال تزلزل در بنیان خانواده هستند، رهبر معظم انقلاب با رهنمودهای حکیمانه، موضوع سبک زندگی را مطرح کردند و آسیب­شناسی و توجه به سبک و فرهنگ زندگی را ضروری خواندند. زن در سبک زندگی اسلامی مورد توجه قرار گرفته است و نقش او در خانواده به عنوان زن نمونه اسلامی نقشی انکار ناپذیر خواهد بود.

با نگاهی به آیات و روایات در می­یابیم  جایگاه و مقام زن در خانواده ازدیدگاه اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است تا آنجا که جهاد زن در میدان زندگی، نیکو همسرداری معرفی می­شود. فرهنگ غنی اسلامی مملو از آیات و روایاتی است که می­توانند راهنمای بسیارخوبی برای ما در این خصوص باشد چنان که رعایت دستورات و توصیه های موجود در آن می­تواند نوید بخش خانواده­ای سالم و متعالی و انسان­هایی رشد یافته و مؤمن باشد که شکوفایی و اعتلای جامعه اسلامی را تضمین می­کنند. بنابراین چندیست که بنا به پیشنهاد رهبر فرزانه انقلاب مفهوم سبک زندگی اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.

در قرآن حدود 85 خطاب «یا ایها الذین آمنوا» وجود دارد که تماماً در مدینه نازل شده است. " یا ایها الذین آمنوا" خطابی است که دلالت بر احترام فوق العاده به گروهی از مومنین دارد لذا این یک خطاب برجسته است و بار روانیِ مثبت ویژه‌ای دارد و هر کسی که ایمان بیاورد را شامل نمی‌شود.

در اولین سوره مدنی قرآن یعنی سوره بقره می‌بینیم که اولین خطابِ «یا ایها الذین آمنوا» مربوط به یک سبک رفتاری است نه یک اخلاق و عقیده یا علاقه، آن هم رفتاری که غیرعبادی و غیر حقوقی است و خداوند متعال اولاً آن را به عنوان یک «سبک مورد نقد قرار می‌دهد و ثانیاً به زیبایی و عدم زیباییِ آن توجه دارد. خداوند در این آیه می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرینَ عَذابٌ »

برآوردن نیازهای عاطفی

از مهمترین نیازهای عاطفی مردان مقبول بودن و مورد پذیرش قرار گرفتن است. تمام مردان نیازمند آن هستند تا به آنها اثبات شود که در محیط خانواده، خواستنی هستند نه به خاطر شغل، درآمد و یا مقام و موقعیت اجتماعی، که تماماً صوری و موقتی هستند بلکه فقط به خاطر وجود خودشان.

علاوه بر این رفع نیازهای عاطفی فرزندان در خانواده نیز به سلامت روحی و اخلاقی آنها در جامعه کمک شایانی کرده و موجبات سلامت خانواده نیز فراهم میگردد. از  آنجا که فرزندان بیشتر اوقات خود را در خانه با مادر خود میگذرانند رفتار عاطفی زن در خانه مورد توجه قرار میگیرد. حیثیت مادربودن باید براى زن ثابت و پابرجا بماند، و گرنه نسل خوبى بوجود نخواهد آمد. مادر در فرهنگ اسلام باید مادربودن خود را براى تربیت و رشد فرزندان حفظ کند. مادر باید براى فرزندان مادرى کند، تا فرزندان از نظر فکرى و عاطفى کمبود پیدا نکنند.

خیات نکردن به همسر

در بحث از موضوع خانواده های متعالی نباید ضد و نقیض آن را از نظر دور داشت.  قرآن کریم به جای تبیین وفاداری به همسر بیشتر به جنبه خیانت برخی همسران اشاره کرده است که جنبه تربیتی بیشتری دارد؛ از جمله در مورد همسر عزیز مصر که به همسر خود خیانت کرده و از یوسف تقاضای مراوده داشت که حتی مورد نکوهش زنان عصر خود نیز واقع شد: وَقَالَ نِسْوَةٌ فِی الْمَدِینَةِ امْرَأَةُ الْعَزِیزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَن نَّفْسِهِ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا إِنَّا لَنَرَاهَا فِی ضَلاَلٍ مُّبِینٍ؛ (یوسف: 30)

 مهم ترین مصداق خانواده های نااهل در قرآن مربوط به دو تن از پیامبران الهی یعنی حضرت نوح و حضرت لوط علیهماالسلام است که زن این دو پیامبر با خیانت خود، لیاقت «اهل بودن» را از دست دادند و هر دو مورد نکوهش قرار گرفتند: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِینَ کَفَرُوا اِمْرَأَةَ نُوحٍ وَاِمْرَأَةَ لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیْئًا وَقِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ (تحریم: 10)؛ خدا برای کسانی که کفر ورزیده‏اند آن نوح و آن لوط را مثل آورده [که] هر دو در نکاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت کردند و کاری از دست [شوهران] آنها در برابر خدا ساخته نبود و گفته شد با داخل شوندگان داخل آتش شوید.

 در مورد حضرت لوط علیه السلام نیز زمانی که موعد عذاب قوم فرا رسید دستور آمد که همه مومنان و اهل خود را شبانه از شهر بیرون کنید (فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّیْلِ؛ هود: 81) و همه خانواده لوط نجات یافتند به جز زنش که هلاک شد (إِنَّا مُنَجُّوکَ وَأَهْلَکَ إِلَّا امْرَأَتَکَ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ؛ عنکبوت: 33)

برنامه ریزی اقتصادی و پرهیز از تقاضای نامقدور

تأمین معاش خانواده و مدیریت منابع مالی یکی ازمهم ترین وظایف و نقش ها در مدیریت خانواده است. البته،هرچند که تأمین معاش خانواده بسیار مهم است،اما،مصرف مدبرانه و صحیح درآمدهای خانواده از اهمیت بیشتری برخورداراست.هزینه ها و مخارج خانواده باید به دقت هرچه تمام براساس میزان درآمد خانواده و نیازهای حال و آینده آن مدّنظر قرار گیرند. گاهی باید برای یک هزینه ضروری تر در هزینه های دیگر صرفه جویی کرد و گاهی نیز باید از پس انداز برای رفع مشکلات استفاده کرد. امام رضا #  فرموده اند: «سزاواراست که مؤمن در زمستان از خوراک خانواده اش کم کند و بر چوب و زغال و وسیله گرم کننده آنها بیفزاید» (حرالعاملی، 1367، 15 /249). این توصیه تأکید بر مدیریت صحیح منابع مالی خانواده دارد که بسته به شرایط و مواقع مختلف می توان برداشت های مفیدی از آن داشت.

تأمل و دقت نظر در این روایت اهمیت برنامه ریزی اقتصادی در خانواده را بر ما آشکار می کند. ائمه ی معصومین # در دعاهای شان از انواع گناهان به ذات اقدس الهی پناه می بردند،اما تفسیر وتوضیح یکی از آن ادعیه در روایتی از امام زین العابدین # نقل شده است. ایشان درباره ی یکی از این گناهان اشاره شده در آن دعا فرموده اند: گناهانی که موجب پرده دری می گردند عبارتند از قرض کردن با این نیت که نپردازد، در مخارج زندگی زیاده روی نمودن، در پرداخت مخارج زندگی خانواده و فرزندان و نزدیکان بخل ورزیدن،بد اخلاقی، کم طاقتی، بی قراری و تنبلی و دینداران را خوار دانستن.

در زندگی مشترک معمولاً اگر تقاضایی از سوی زنی در برابر همسرش مطرح شود و شوهر قادر بر پاسخ نباشد ، نوع خاصی از احساس سرشکستگی را در خود خواهد یافت و این واقعیت روح او را خواهد آزرد.

آن‌چه از سطور نورانی زندگی خانوادگی فاطمه> به دست ما رسیده است، نشان دهنده‌ی این حقیقت است که فاطمه > به این معنی توجه وافر داشته و این نکته‌ی ظریف را همواره رعایت می‌فرموده است چنان‌که در تاریخ زندگی معصومانه‌اش آمده است.

رابطه صمیمانه با اعضای خانواده

توجه به نگرش اسلامی درباره ی روابط انسانی در یک سازمان، رهنمودهایی برای تنظیم روابط میان اعضای خانواده در اختیار ما قرار می دهد. تمام اعضای خانواده موظفند با توجه به اصل «احترام متقابل» و «صمیمت» و با رعایت حرمت ها و حریم های شخصی با یکدیگر تعامل شایسته داشته باشند وجود ارتباطاتی شایسته و مهربانانه در خانواده نماینده یسلامت و کمال یک خانواده و در نتیجه مدیریت صحیح و مدبرانه آن است.
قرآن کریم شفقت و مهربانی نسبت به خانواده را از خصوصیات اهل بهشت بر می شمارد: گفتند ما پیش از این در میان خانواده خود با شفقت بودیم. (طور،26).

روابط انسانی و مؤمنانه ی والدین با یکدیگر در خانواده ی سالم نقش بسیار مهمی در مدیریت خانواده دارد. در این جا تمام وظایف و مسؤولیت ها برعهده ی یک فرد به عنوان مدیرنیست، بلکه به عبارتی وجود یک تیم مدیریتی متشکل از پدر و مادر متکفل اجرای کامل مدیریت در خانواده است برقراری رابطه ی عاشقانه همراه با حفظ حریم و حرمت همدیگر و کوتاه آمدن و از خود گذشتگی در حین بروز مشکلات و مسائل روزمره نوید بخش پیوند مستحکمی است که بنیان خانواده را تحکیم بخشیده و نتایج ثمر بخشی را به دنبال دارد که سکینه و آرامش در زندگی و رشد و شکوفایی فرزندان سالم و شایسته از جمله این نتایج است. پروردگار رحمان در قرآن کریم یکی از نشانه های خود را وجود مودت و رحمت میان زن و شوهر ذکر می کند (روم، 21) و همچنین، در جایی دیگر آنها را به لباس یکدیگر تشبیه می کند: زنان شما لباس شما هستند و شما لباس آنها هستید (بقره، 187).

این از آن رو است که زن و وشوهر باید پوشاننده عیب ها و برآورنده ی نیازها و کاستی های یکدیگر باشند. استمرار روابط مطلوب و رضایت بخش والدین از وظایف مهم آنهاست و ملاک مطلوبیت این روابط براساس آیات قرآن، «معاشرت به معروف» است: و با آنان، به طور شایسته رفتار کنید (نساء، 19).رفتار مناسب با همسر بر درجه ی ایمان یک مرد دلالت دارد.ازاین رو، پیامبر اکرم @ فرموده اند: بهترین شما کسی است که با همسرانش نیکوتر باشد و من نیکوترین مردم نسبت به همسرانم هستم (حرالعاملی، 1367، 14/ 122) از زنان نیز خواسته شده است که درحدّ توان خود رضایت همسر را در همه ی جوانب زندگی جلب کنند. به عنوان نمونه، صبر و بردباری زن در مشکلات و تحمیل نکردن رفتارهایی به شوهر و همراهی با او در مشکلات اجتماعی واقتصادی می تواند زمینه ی مناسبی برای روابط مطلوب بین آنها فراهم کند.
روابط شایسته ی والدین با یکدیگر و آموزش نحوه ی برقراری ارتباطات شایسته با دیگران به فرزندان مقدمه ای برای ورود فرزندان به فضای ارتباطی بین خود در محیط خانواده است. فرزندان با یادگرفتن نکات دقیق در مورد نحوه ی ایجاد یک ارتباط سالم با دیگران می توانند علاوه بر رفع بسیاری از مشکلات خود با یکدیگر و حل مسائل خود به گونه ای مشارکتی، کمک بزرگی به تسهیل امر مدیریت در خانواده داشته باشند (کرمی فریدونی، 1384، 197)

همراهی و همدلی اعضای خانوده برای رسیدن به زندگی مطلوب الهی و کمال حقیقی

اعضای خانواده اعم از زن و شوهر یا فرزندان باید برای رسیدن همدیگر به حقیقت صحیح توحیدی و کمال نهایی یاور همدیگر باشند؛ همانگونه که در ماجرای توبه حضرت آدم و حوا مشاهده می گردد؛ زمانی که خداوند به آدم و همسرش حوا دستور داد که در بهشت سکونت اختیار کنند، نخستین تکلیف و امر و نهى پروردگار به این صورت صادر شد که شما از هر نقطه‏اى و از هر درختى از درختان بهشت که مى‏خواهید تناول کنید، اما به این درخت معین نزدیک نشوید که از ستمگران خواهید بود. سپس شیطان که بر اثر سجده نکردن رانده درگاه خدا شده بود ، انواع دامها را بر سر راه آنان گسترد!  و بالاخره آدم و حوا را فریفت و بلافاصله لباسهایشان از تنشان فرو ریخت و اندامشان آشکار گشت؛

در این موقع از طرف خداوند ندا رسید که مگر من شما را از آن درخت نهى نکردم، چرا فرمان مرا به دست فراموشى سپردید و در این گرداب سقوط کردید؟ هنگامى که آدم و حوا، به نقشه شیطانى ابلیس، واقف شدند و نتیجه کار خلاف خود را دیدند به فکر جبران گذشته افتادند و نخستین گام را اعتراف به ظلم و ستم بر خویشتن، در پیشگاه خدا قرار دادند و گفتند (مکارم شیرازی، 1374،ج 6، ص126-115) پروردگارا! ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر ما را نیامرزى و رحمت خود را شامل حال ما نکنى، از زیانکاران خواهیم بود: قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ (اعراف: 23)

 دعای آدم و حوا در کنار همدیگر و آگاهی مشترک آنها به اغواگری شیطان بیانگر همراهی و همدلی زن و شوهر برای رسیدن به زندگی مطلوب و کمال نهایی هستند و می توانند به عنوان خانواده ای متعالی در رسیدن به اهداف خانواده باشند.

مورد دیگر این همدلی مربوط به حضرت ابراهیم و هاجر علیهماالسلام می باشد؛ فارغ از روایاتی که در باره ساره همسر حضرت ابراهیم علیه السلام و هاجر وجود دارد (مازندرانی‏،1388، ج12، ص 409-513) برخی آیات به تعامل واقعی بین همسر و آن حضرت اشاره می کنند؛

از جمله در زمانی که به دستور خدا هاجر را با فرزند خردسالش در سرزمین بی آب و علف مکه ساکن می کند و دست به دعا بر می دارد که پروردگارا من [یکی از] فرزندانم را در دره‏ای بی‏کشت نزد خانه محترم تو سکونت دادم پروردگارا تا نماز را به پا دارند پس دلهای برخی از مردم را به سوی آنان گرایش ده و آنان را از محصولات [مورد نیازشان] روزی ده باشد که سپاسگزاری کنند: رَّبَّنَا إِنِّی أَسْکَنتُ مِن ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِندَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُواْ الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ (ابراهیم: 37)؛

این آیه نهایت همکاری هاجر را با ابراهیم نشان می دهد، علاوه بر اینکه در موقع قربانی نمودن فرزندی که با سختی بزرگ کرده است (صافات: 101-110) با مراتب بالاتری از آن شخصیت مواجه هستیم که همچون ابراهیم و اسماعیل علیهماالسلام تسلیم فرمان خداست و جزع و بی تابی نمی کند (میبدی، 1371، ج8، ص 291).